Περί βιωσιμότητας του χρέους
Δημοσιεύτηκε Πέμπτη, 12-Ιουν-2014 09:26 στο: http://www.capital.gr/story/2038326
Αφορμή για να σκεφτώ να γράψω αυτό το σχόλιο μου έδωσε η πρόσφατη είδηση ότι το ΔΝΤ και η Ευρωζώνη ανοίγουν τη διαπραγμάτευση που έχει ως ζητούμενο να αλλάξει το κριτήριο βιωσιμότητας του χρέους. Αιτία που, τελικά, αποφάσισα να το γράψω είναι η πιθανολογούμενη επιμήκυνση του χρόνου αποπληρωμής και μείωση του επιτοκίου αντί νέου «κουρέματος».
Όπως όλοι γνωρίζουμε, η συζήτηση δεν είναι ακαδημαϊκή αλλά γίνεται προκειμένου να ληφθούν κάποια μέτρα, κάποιες αποφάσεις, που θα καθορίσουν την «τύχη» του χρέους μας. Σκέφτηκα, λοιπόν, ότι ίσως, αξίζει να θυμηθούμε τα ουσιώδη για το θέμα και να διερευνήσουμε τη σχέση «κουρέματος», επιτοκίου και χρόνου αποπληρωμής. Αρχίζω με κάποιες γενικές παρατηρήσεις:
Πρώτον, ένα χρέος (ατόμου, επιχείρησης, κράτους) είναι βιώσιμο όσο μπορεί να εξυπηρετείται, δηλαδή όσο μπορεί να παράγεται αρκετό «πρωτογενές πλεόνασμα». Αυτό, με τη σειρά του, εξαρτάται και από το πόσο χρηστή είναι η διοίκηση των οικονομικών αλλά και από την αντοχή του κάθε οφειλέτη στο... «σφίξιμο του ζωναριού». Πέραν αυτού του πραγματικού γεγονότος, δεν υπάρχει επιστημονική μέθοδος καθορισμού ενός ορίου, πέρα από το οποίο, ΚΑΘΕ δάνειο γίνεται μη βιώσιμο. Δεν υπάρχει ακόμη και αν πρόκειται για ένα συγκεκριμένο δάνειο, που αξιολογείται σε μία συγκεκριμένη στιγμή. Το τι θα συμβεί στο μέλλον μπορούμε να το εικάσουμε αλλά ποτέ να το προσδιορίσουμε επακριβώς. Επομένως, αυτό που υπάρχει, που είναι δυνατόν να υπάρχει, είναι γενικές αρχές, γενικοί «πρακτικοί κανόνες», που εφαρμόζονται σαν γενικοί οδηγοί, που όμως, ΔΕΝ προορίζονται για αυστηρή, ακριβή ή αξιόπιστη αξιολόγηση κάθε κατάστασης. Στα Αγγλικά λέγονται rules of thumb, «κανόνες του δακτύλου». (Πιθανολογείται ότι η Αγγλική έκφραση προέκυψε από τις πολλές χρήσεις των δακτύλων μας για διάφορες «μετρήσεις» όπως μήκος, θερμοκρασία νερού, το σαλιωμένο δάκτυλο, που το σηκώνουμε για να διαπιστώσουμε την κατεύθυνση του ανέμου κλπ). Τόσο... «ακριβείας» είναι τα όρια βιωσιμότητας του χρέους. Όμως, προσοχή! Αυτό δεν σημαίνει ότι οι «κανόνες του δακτύλου», οι «πρακτικοί κανόνες», δεν είναι χρήσιμοι. Κάθε άλλο. Στη ζωή πορευόμαστε κυρίως με τέτοιους «οδηγούς» αφού σπάνια μπορούμε να προσδιορίζουμε με μαθηματική ακρίβεια τι μέλλεται κάθε ευκαιρία ή κάθε ρίσκο.
Δεύτερον, η βιωσιμότητα ή μη ενός χρέους είναι, προφανώς, κάτι που πρέπει να επιδιώκεται με κάθε τρόπο αφού το ρίσκο, δηλαδή η χρεοκοπία (ή τα μνημόνια...) είναι τεράστιο. Επομένως, είναι καλύτερα το κριτήριο να είναι προς το αυστηρότερο παρά προς το χαλαρότερο. Αντιστοίχως, το ότι ένα μη βιώσιμο χρέος είναι κατάρα δεν σημαίνει ότι ένα βιώσιμο είναι... ευλογία! (Τα δάνεια δούλους τους ελεύθερους ποιεί...) Από την άλλη πλευρά, και αν ακόμη το υπάρχον χρέος είναι κοντά στο όριο της μη βιωσιμότητας, ένα νέο δάνειο, πχ., για ένα έργο που θα φέρνει έσοδα, δηλαδή, ένα δάνειο που θα είναι άνετα αυτοεξυπηρετούμενο, δεν θα ήταν απαραιτήτως μη επιθυμητό ή απαγορευτικό, παρ΄ όλο που θα αύξανε το συνολικό χρέος πέραν του όποιου «ορίου» βιωσιμότητας.
Πέρα από τα πιο πάνω (και από άλλα που υπάρχουν, αλλά δεν χρειάζονται για να εξηγηθεί το πόσο σχετικό είναι το ερώτημα περί βιωσιμότητας) κάτι που έχει μεγάλη, ίσως καθοριστική σημασία είναι τα χαρακτηριστικά κάθε χρέους, επί πλέον από τα χαρακτηριστικά κάθε οφειλέτη.
Όπως είναι γνωστό, αν δανειστώ 100€ με επιτόκιο 5% θα πληρώνω κάθε χρόνο για τόκους 5€ και στο τέλος της περιόδου θα πληρώσω και τα 100€ του δανείου. Αν ο δανειστής μου εκχωρήσει την απαίτησή του σε μία τράπεζα, η τράπεζα θα του δώσει κάποιο ποσό αναλόγως με το προεξοφλητικό επιτόκιο που χρησιμοποιεί. Το ποσό που θα του δώσει είναι η «παρούσα αξία» των μελλοντικών χρηματικών εισροών (5€ κάθε χρόνο και 100€ στο τέλος) και θα είναι ακριβώς 100€, αν το προεξοφλητικό επιτόκιο είναι 5%, λιγότερα από 100€ αν είναι μεγαλύτερο του 5% και περισσότερα από 100€ αν είναι μικρότερο του 5%. Το μεγαλύτερο των 100€ θα γίνεται ακόμη μεγαλύτερο όσο επιμηκύνεται ο χρόνος αποπληρωμής, ενώ το μικρότερο των 100€ θα γίνεται ακόμη μικρότερο όσο επιμηκύνεται ο χρόνος αποπληρωμής.
Όλα αυτά απεικονίζονται στον πιο κάτω πίνακα όπου παρουσιάζονται οι παρούσες αξίες, για χρέος 100€ με επιτόκια και λήξεις σαν αυτές που πιθανολογείται ότι θα καθοριστούν για το χρέος μας όταν ληφθούν οι σχετικές αποφάσεις. Σε κάθε περίπτωση και άσχετα με το τι θα συμβεί, γίνεται προφανέστατη για τη βιωσιμότητά ή μη ενός χρέους η σημασία των δύο χαρακτηριστικών του, δηλαδή: ο χρόνος εξόφλησης και η διαφορά μεταξύ επιτοκίου δανεισμού και προεξοφλητικού επιτοκίου ή επιτοκίου «αγοράς».
Ένας τρόπος ανάγνωσης των πιο πάνω αριθμών, θα μπορούσε να είναι: Όσο τα χαρακτηριστικά του χρέους κάνουν την παρούσα αξία του να μικραίνει τόσο βελτιώνεται η βιωσιμότητά του.
Ένας άλλος τρόπος προσέγγισης αποδεικνύει το ίδιο: Με δεδομένο το μέγεθος ενός πρωτογενούς πλεονάσματος (ή εισοδήματος διαθέσιμου για εξυπηρέτηση χρέους), όσο μικρότερο το επιτόκιο δανεισμού, τόσο μεγαλύτερο το χρέος που μπορεί να εξυπηρετηθεί και, φυσικά, το ίδιο συμβαίνει με την επιμήκυνση του χρόνο εξόφλησης. Στους πιο κάτω πίνακες φαίνεται ότι με δεδομένο το μέγεθος του πρωτογενούς πλεονάσματος σε 10€ και διάρκεια 5 έτη μπορεί να εξυπηρετηθεί χρέος 35,46€ αν το επιτόκιο είναι 5% (πίνακας Α) ή χρέος 38,08€ αν το επιτόκιο είναι 2% (πίνακας Β) ενώ με 2% και 10 έτη μπορεί να εξυπηρετηθεί χρέος 81,62€ (πίνακας Γ).
Βεβαίως, άλλο βιωσιμότητα και άλλο άχθος! Κατ΄ αρχήν, όλοι είμαστε διατεθειμένοι να αποδεχθούμε μεγαλύτερη διάρκεια για μικρότερη ένταση «πόνου». Όμως το πόσο μεγαλύτερη για πόσο μικρότερη, είναι ένα θέμα, που «σηκώνει πολλή κουβέντα»... !
Όπως όλοι γνωρίζουμε, η συζήτηση δεν είναι ακαδημαϊκή αλλά γίνεται προκειμένου να ληφθούν κάποια μέτρα, κάποιες αποφάσεις, που θα καθορίσουν την «τύχη» του χρέους μας. Σκέφτηκα, λοιπόν, ότι ίσως, αξίζει να θυμηθούμε τα ουσιώδη για το θέμα και να διερευνήσουμε τη σχέση «κουρέματος», επιτοκίου και χρόνου αποπληρωμής. Αρχίζω με κάποιες γενικές παρατηρήσεις:
Πρώτον, ένα χρέος (ατόμου, επιχείρησης, κράτους) είναι βιώσιμο όσο μπορεί να εξυπηρετείται, δηλαδή όσο μπορεί να παράγεται αρκετό «πρωτογενές πλεόνασμα». Αυτό, με τη σειρά του, εξαρτάται και από το πόσο χρηστή είναι η διοίκηση των οικονομικών αλλά και από την αντοχή του κάθε οφειλέτη στο... «σφίξιμο του ζωναριού». Πέραν αυτού του πραγματικού γεγονότος, δεν υπάρχει επιστημονική μέθοδος καθορισμού ενός ορίου, πέρα από το οποίο, ΚΑΘΕ δάνειο γίνεται μη βιώσιμο. Δεν υπάρχει ακόμη και αν πρόκειται για ένα συγκεκριμένο δάνειο, που αξιολογείται σε μία συγκεκριμένη στιγμή. Το τι θα συμβεί στο μέλλον μπορούμε να το εικάσουμε αλλά ποτέ να το προσδιορίσουμε επακριβώς. Επομένως, αυτό που υπάρχει, που είναι δυνατόν να υπάρχει, είναι γενικές αρχές, γενικοί «πρακτικοί κανόνες», που εφαρμόζονται σαν γενικοί οδηγοί, που όμως, ΔΕΝ προορίζονται για αυστηρή, ακριβή ή αξιόπιστη αξιολόγηση κάθε κατάστασης. Στα Αγγλικά λέγονται rules of thumb, «κανόνες του δακτύλου». (Πιθανολογείται ότι η Αγγλική έκφραση προέκυψε από τις πολλές χρήσεις των δακτύλων μας για διάφορες «μετρήσεις» όπως μήκος, θερμοκρασία νερού, το σαλιωμένο δάκτυλο, που το σηκώνουμε για να διαπιστώσουμε την κατεύθυνση του ανέμου κλπ). Τόσο... «ακριβείας» είναι τα όρια βιωσιμότητας του χρέους. Όμως, προσοχή! Αυτό δεν σημαίνει ότι οι «κανόνες του δακτύλου», οι «πρακτικοί κανόνες», δεν είναι χρήσιμοι. Κάθε άλλο. Στη ζωή πορευόμαστε κυρίως με τέτοιους «οδηγούς» αφού σπάνια μπορούμε να προσδιορίζουμε με μαθηματική ακρίβεια τι μέλλεται κάθε ευκαιρία ή κάθε ρίσκο.
Δεύτερον, η βιωσιμότητα ή μη ενός χρέους είναι, προφανώς, κάτι που πρέπει να επιδιώκεται με κάθε τρόπο αφού το ρίσκο, δηλαδή η χρεοκοπία (ή τα μνημόνια...) είναι τεράστιο. Επομένως, είναι καλύτερα το κριτήριο να είναι προς το αυστηρότερο παρά προς το χαλαρότερο. Αντιστοίχως, το ότι ένα μη βιώσιμο χρέος είναι κατάρα δεν σημαίνει ότι ένα βιώσιμο είναι... ευλογία! (Τα δάνεια δούλους τους ελεύθερους ποιεί...) Από την άλλη πλευρά, και αν ακόμη το υπάρχον χρέος είναι κοντά στο όριο της μη βιωσιμότητας, ένα νέο δάνειο, πχ., για ένα έργο που θα φέρνει έσοδα, δηλαδή, ένα δάνειο που θα είναι άνετα αυτοεξυπηρετούμενο, δεν θα ήταν απαραιτήτως μη επιθυμητό ή απαγορευτικό, παρ΄ όλο που θα αύξανε το συνολικό χρέος πέραν του όποιου «ορίου» βιωσιμότητας.
Πέρα από τα πιο πάνω (και από άλλα που υπάρχουν, αλλά δεν χρειάζονται για να εξηγηθεί το πόσο σχετικό είναι το ερώτημα περί βιωσιμότητας) κάτι που έχει μεγάλη, ίσως καθοριστική σημασία είναι τα χαρακτηριστικά κάθε χρέους, επί πλέον από τα χαρακτηριστικά κάθε οφειλέτη.
Όπως είναι γνωστό, αν δανειστώ 100€ με επιτόκιο 5% θα πληρώνω κάθε χρόνο για τόκους 5€ και στο τέλος της περιόδου θα πληρώσω και τα 100€ του δανείου. Αν ο δανειστής μου εκχωρήσει την απαίτησή του σε μία τράπεζα, η τράπεζα θα του δώσει κάποιο ποσό αναλόγως με το προεξοφλητικό επιτόκιο που χρησιμοποιεί. Το ποσό που θα του δώσει είναι η «παρούσα αξία» των μελλοντικών χρηματικών εισροών (5€ κάθε χρόνο και 100€ στο τέλος) και θα είναι ακριβώς 100€, αν το προεξοφλητικό επιτόκιο είναι 5%, λιγότερα από 100€ αν είναι μεγαλύτερο του 5% και περισσότερα από 100€ αν είναι μικρότερο του 5%. Το μεγαλύτερο των 100€ θα γίνεται ακόμη μεγαλύτερο όσο επιμηκύνεται ο χρόνος αποπληρωμής, ενώ το μικρότερο των 100€ θα γίνεται ακόμη μικρότερο όσο επιμηκύνεται ο χρόνος αποπληρωμής.
Όλα αυτά απεικονίζονται στον πιο κάτω πίνακα όπου παρουσιάζονται οι παρούσες αξίες, για χρέος 100€ με επιτόκια και λήξεις σαν αυτές που πιθανολογείται ότι θα καθοριστούν για το χρέος μας όταν ληφθούν οι σχετικές αποφάσεις. Σε κάθε περίπτωση και άσχετα με το τι θα συμβεί, γίνεται προφανέστατη για τη βιωσιμότητά ή μη ενός χρέους η σημασία των δύο χαρακτηριστικών του, δηλαδή: ο χρόνος εξόφλησης και η διαφορά μεταξύ επιτοκίου δανεισμού και προεξοφλητικού επιτοκίου ή επιτοκίου «αγοράς».
Ένας τρόπος ανάγνωσης των πιο πάνω αριθμών, θα μπορούσε να είναι: Όσο τα χαρακτηριστικά του χρέους κάνουν την παρούσα αξία του να μικραίνει τόσο βελτιώνεται η βιωσιμότητά του.
Ένας άλλος τρόπος προσέγγισης αποδεικνύει το ίδιο: Με δεδομένο το μέγεθος ενός πρωτογενούς πλεονάσματος (ή εισοδήματος διαθέσιμου για εξυπηρέτηση χρέους), όσο μικρότερο το επιτόκιο δανεισμού, τόσο μεγαλύτερο το χρέος που μπορεί να εξυπηρετηθεί και, φυσικά, το ίδιο συμβαίνει με την επιμήκυνση του χρόνο εξόφλησης. Στους πιο κάτω πίνακες φαίνεται ότι με δεδομένο το μέγεθος του πρωτογενούς πλεονάσματος σε 10€ και διάρκεια 5 έτη μπορεί να εξυπηρετηθεί χρέος 35,46€ αν το επιτόκιο είναι 5% (πίνακας Α) ή χρέος 38,08€ αν το επιτόκιο είναι 2% (πίνακας Β) ενώ με 2% και 10 έτη μπορεί να εξυπηρετηθεί χρέος 81,62€ (πίνακας Γ).
Βεβαίως, άλλο βιωσιμότητα και άλλο άχθος! Κατ΄ αρχήν, όλοι είμαστε διατεθειμένοι να αποδεχθούμε μεγαλύτερη διάρκεια για μικρότερη ένταση «πόνου». Όμως το πόσο μεγαλύτερη για πόσο μικρότερη, είναι ένα θέμα, που «σηκώνει πολλή κουβέντα»... !
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου