Το Συνταξιοδοτικό
Πικρές Αλήθειες – Τολμηρές Τομές
************************************************************************************************************************************
Πικρές Αλήθειες – Τολμηρές Τομές
************************************************************************************************************************************
Περίληψη: (Μόνο για όσους «δεν έχουν χρόνο» Ή «βαριούνται» το διάβασμα...)
Βάζοντας στον «κουμπαρά» 20% των αποδοχών (τόσο εισπράττει το ΙΚΑ) για σύνταξη ίση με το 80% των αποδοχών μαζεύεται κάθε 4 έτη εισφορών ποσό που αρκεί για σύνταξη ενός έτους. Ο μέσος όρος ζωής, μετά το 65° έτος, είναι περισσότερο από 16 έτη για τους άνδρες και περισσότερο από 18 έτη για τις γυναίκες. Αυτό το πρόβλημα είναι δομικό και δημιουργεί τεράστια ελλείμματα. Στο βαθμό που δεν αυξάνονται οι εισφορές πάνω από το 20% ή/και τα 35 έτη εισφορών για πλήρη σύνταξη ή/και το όριο των 65 ετών για συνταξιοδότηση, ούτε μειώνεται το ύψος των συντάξεων, απομένει η επιδότηση των συντάξεων από τον κρατικό προϋπολογισμό με ποσό που πρέπει να επαναπροσδιορίζεται περιοδικά βάσει αναλογιστικών μελετών. Η επιδότηση από το κράτος είναι άδικη για τους φορολογούμενους που δεν θα δικαιούνται σύνταξης από τα επιδοτούμενα Ταμεία.
Το μόνο βιώσιμο και δίκαιο είναι να δημιουργηθεί ένα «Νέο ΙΚΑ», μόνο για συντάξεις, με ένα «κεφαλαιοποιητικό» σύστημα, όπου οι εισφορές για κάθε ασφαλισμένο κεφαλαιοποιούνται σε ξεχωριστό για τον καθένα λογαριασμό και το κεφάλαιο που συγκεντρώνεται είναι δικό του ή των κληρονόμων του. Σ’ αυτό το «Νέο ΙΚΑ» θα ασφαλίζονται όλοι οι νεοεισερχόμενοι και θα μεταφερθούν τα δικαιώματα όσων δεν θα συνταξιοδοτηθούν «σύντομα». Αυτοί που θα συνταξιοδοτηθούν «σύντομα» θα συνταξιοδοτηθούν από τα σημερινά Ταμεία τους, που μπορεί να συγχωνευτούν κλπ προκειμένου να βελτιωθούν τα οικονομικά τους. Αυτές τις συντάξεις τις εγγυάται το Κράτος για όσο διάστημα θα υπάρχουν τέτοιοι συνταξιούχοι.
*************************************************************************************************
Ι. ΑΝΑΛΥΣΗ
Α. Τα δεδομένα
Υπάρχει ένα καθοριστικό και αδιαμφισβήτητο (1*) δεδομένο, που είναι, ότι εάν για τον «μέσο» εργαζόμενο, που θα γίνει «μέσος» συνταξιούχος, καταβάλλεται 20% (2*) επί των αποδοχών του, επί 35 έτη (ας μην γίνεται λόγος για λιγότερα) και συνταξιοδοτηθεί σε ηλικία 65 ετών (ας μην γίνεται λόγος για ενωρίτερα) το ποσό που θα έχει συγκεντρωθεί τότε, δεν θα επαρκεί για σύνταξη ίση με το 80% των τελευταίων αποδοχών του επειδή ο μέσος όρος ζωής, μετά το 65° έτος, είναι περισσότερο από 16 έτη για τους άνδρες και περισσότερο από 18 έτη για τις γυναίκες -και συνεχίζει βελτιούμενος(3*). Η όποια χρηστή διαχείριση των σχετικών κεφαλαίων, τοποθετούμενων σε αποδεκτού κινδύνου επενδύσεις, η εξάλειψη της εισφοροδιαφυγής και της ανασφάλιστης εργασίας κλπ δεν αναιρούν το πιο πάνω. Το πρόβλημα αυτό είναι δομικό.
Στο βαθμό που δεν αυξάνονται οι εισφορές πάνω από το 20% ή/και τα 35 έτη εισφορών για πλήρη σύνταξη ή/και το όριο των 65 ετών για συνταξιοδότηση, ούτε μειώνεται το ύψος των συντάξεων, απομένει η επιδότησή τους από τον κρατικό προϋπολογισμό.
Όμως, η επιδότηση από τον κρατικό προϋπολογισμό είναι άδικη επειδή οι συντάξεις δεν προσφέρονται σε όλους τους φορολογούμενους, όπως συμβαίνει με τις λοιπές «παροχές», που επιδοτούνται από αυτόν. Πέρα από αυτό, το συνταξιοδοτικό σύστημα είναι «αυτόνομο» ή «κλειστό» σύστημα και επειδή οι απολαβές αυτών που συμμετέχουν καθορίζονται, κατ αρχήν και κατ αρχάς, με βάση τις εισφορές τους. (έτη και ύψος εισφορών) Το κλαμπ (δηλαδή το σύστημα με όλα τα Ταμεία) είναι μεν πολυμελές, δεν παύει όμως να είναι ένα «κλειστό» κλαμπ!
Στην σκέψη να «ανοίξουμε» το κλαμπ και να εγγυηθούμε ελάχιστη σύνταξη σε όλους τους πολίτες, με όλα όσα αυτό σημαίνει για το ύψος φορολόγησής μας, η απάντηση προκύπτει αβίαστα: Πριν εγγυηθούμε, ελάχιστο εισόδημα στους γέροντες, δεν θα έπρεπε πρώτα να κάνουμε το ίδιο για τους νεότερους? Και, πιο σημαντικό, με ποια λογική θα πρέπει να επιδοτούνται «εύποροι» συνταξιούχοι με αρκετά εισοδήματα από άλλες πηγές? Δηλαδή, όσο το ύψος των συντάξεων είναι συνάρτηση του χρόνου εργασίας και του ύψους αποδοχών / εισφορών και δεν καθορίζεται με άλλα κριτήρια η επιδότηση από τους πολίτες, που δεν συμμετέχουν στο σύστημα είναι άδικη, τουλάχιστον γι αυτούς!_____________________________________________________________________________
(1*) Υπάρχει σχετική μελέτη που το αποδεικνύει.
(2*) Όσο καταβάλλεται στο ΙΚΑ για τον κλάδο σύνταξης, το υπόλοιπο καταβάλλεται για τον κλάδο περίθαλψης.
(3*) Σύμφωνα με την πιο πάνω μελέτη θα επαρκούσε μόνο για 43,32% των τελευταίων αποδοχών.
(4*).Σύμφωνα με την πιο πάνω μελέτη θα επαρκούσε μόνο για 8,75 έτη. _____________________________________________________________________________________________
Β. Η προσέγγιση του προβλήματος
Κάθε πρωτοετής του management γνωρίζει ότι για συστήματα με προβλήματα που έχουν εξελιχθεί σε δομικά, για καταστάσεις που έχουν εξελιχθεί να είναι πλέον απαράδεκτες κλπ. και επομένως καμία περαιτέρω «βελτίωσή» τους δεν θα τα κάνει αποδεκτά, υπάρχει μόνο μία δυνατή προσέγγιση: ο από μηδενική βάση σχεδιασμός ή επαναπροσδιορισμός τους. Αυτό, πολύ απλά, σημαίνει δύο τινά: Πρώτον, αγνοείται τελείως το υπάρχον και σχεδιάζεται το νέο με βάση τα νέα δεδομένα, τους νέους στόχους κλπ και δεύτερον σχεδιάζεται ο τρόπος μετάβασης από το παλαιό στο νέο. Το πρώτο δίνει τη δυνατότητα να σχεδιαστεί το ιδανικό, το άριστο, κάτι, που είναι σχετικά εύκολο, αφού δεν υπάρχουν δεσμεύσεις ή άλλου είδους εμπόδια. Το δεύτερο είναι το δύσκολο επειδή, συνήθως, κάποιοι έχουν κεκτημένα δικαιώματα, που δεν είναι δίκαιο και ενίοτε ούτε δυνατόν να αγνοηθούν.
Στην περίπτωση του συνταξιοδοτικού, είναι απαράδεκτο έως απάνθρωπο να αναγκάζεται κάποιος, που σχεδίαζε μια ολόκληρη ζωή πώς θα περάσει τα τελευταία χρόνια της ζωής του, να αποδεχτεί μια άλλη πραγματικότητα, σε πολλές περιπτώσεις μεταξύ φτώχειας και απόλυτης ανέχειας....Πέραν αυτού, με γνωστούς τους λόγους που η κατάσταση των Ταμείων είναι σήμερα τόσο τραγική, προκύπτουν δύο επιχειρήματα υπέρ των προτεινόμενων. Πρώτον, οι συνταξιούχοι και όσοι θα συνταξιοδοτηθούν «σύντομα» δεν πρέπει να «τιμωρηθούν» γιατί ούτε ευθύνονται για τα συσσωρευμένα δεινά από τους μέχρι σήμερα αναρίθμητους «ατυχείς χειρισμούς», ούτε έχουν χρονικά περιθώρια να τροποποιήσουν τα προγράμματά τους και είναι άδικο να τους ζητείται κάτι τέτοιο. Δεύτερον, με δεδομένο ότι ένας από τους «ατυχείς χειρισμούς» ήταν ότι κάποια κεφάλαια των Ταμείων χρησιμοποιήθηκαν για άλλους «κοινωνικούς» σκοπούς, είναι δίκαιο η κοινωνία να επιδοτήσει τα Ταμεία για κάποιο χρονικό διάστημα.
Φυσικά, η προσέγγιση αυτή έχει το «δυσάρεστο» επακόλουθο ότι δημιουργεί δύο ομάδες ατόμων, αυτών που παραμένουν στο «παλαιό» και αυτών που εντάσσονται στο «νέο» και που, κατ’ ανάγκην, αντιμετωπίζονται με δύο μέτρα και δύο σταθμά. Αυτό όμως είναι αναπόφευκτο και, σε κάθε περίπτωση, το μη χείρον.
Γ. Οι πιθανές επιλογές νέου
Ως γνωστό, υπάρχουν δύο ειδών συνταξιοδοτικά συστήματα:
α). Συγκεκριμένων απολαβών (defined benefits) όπου οι συνταξιοδοτούμενοι γνωρίζουν εκ των προτέρων τα δικαιώματά τους. Τα συστήματα αυτά λέγονται και «αναδιανεμητικά» με την έννοια ότι οι συμμετέχοντες εισφέρουν όσο ζουν και εργάζονται και απολαμβάνουν όσο ζουν και είναι συνταξιούχοι. Οι εισφορές, δηλαδή, αναδιανέμονται και, στην πράξη, κάποιοι εισπράττουν συνολικά πολύ περισσότερα απ’ όσα εισέφεραν και κάποιοι πολύ λιγότερα - ή καθόλου, αν αποχωρήσουν ή «αποχωρήσουν» από το σύστημα ενωρίς.
Στα συστήματα αυτά, για να είναι βιώσιμα, γίνεται επαναπροσδιορισμός των εισφορών βάσει περιοδικών αναλογιστικών μελετών. Στην Ελλάδα, η απουσία τέτοιων αναπροσαρμογών καλυπτόταν, στο βαθμό που καλυπτόταν, από αυτό που οι λογοπλάστες λαοπλάνοι ονόμασαν «η αλληλεγγύη των γενεών», δηλαδή οι νεώτερες γενεές ενίσχυαν τις παλαιότερες! Αυτό συνέβαινε επειδή ο αριθμός των εισερχόμενων που εισέφεραν στο σύστημα ήταν όλο και μεγαλύτερος από τον αριθμό των συνταξιοδοτούμενων. Όμως αυτό το στοιχείο χάθηκε ανεπιστρεπτί και, χωρίς επιδότηση ή άλλες περιοδικές αναπροσαρμογές, το μόνο που υπάρχει για να «αναδιανεμηθεί» είναι το πλεόνασμα εισφορών από συντάξεις των... «άτυχων», που, σε κάθε περίπτωση, βοηθάει ελάχιστα για την επίλυση του δομικού προβλήματος του συστήματος. Άποψη του γράφοντος είναι ότι η αδικία σε βάρος των λίγων άτυχων (κυρίως των οικογενειών τους) για τόσο μικρό όφελος για καθένα από τούς πολλούς τυχερούς δεν δικαιολογείται. Ακόμη και οικονομολογικά αυτή η αναδιανομή είναι παράλογη αφού τα δεδομένα είναι αντίστροφα από τα ισχύοντα στα συνήθη ασφαλιστικά αναδιανεμητικά συστήματα, όπου πολλοί συνεισφέρουν από λίγα για να προστατευτούν με πολλά οι λίγοι που θα υποστούν την ζημία.
β). Συγκεκριμένων εισφορών (defined contributions) όπου οι συνταξιοδοτούμενοι δεν γνωρίζουν εκ των προτέρων τα δικαιώματά τους. Τα συστήματα αυτά λέγονται και «κεφαλαιοποιητικά» επειδή οι εισφορές κάθε ασφαλισμένου κεφαλαιοποιούνται σε ξεχωριστό για τον καθένα λογαριασμό και το κεφάλαιο που συγκεντρώνεται είναι δικό του ή των κληρονόμων του.
ΙΙ. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Από τα πιο πάνω γίνεται προφανές ότι το νέο σύστημα, οι (λίγες) λεπτομέρειες του οποίου θα υποβληθούν σε κοινωνικό διάλογο, πρέπει να είναι κεφαλαιοποιητικό και μόνο συνταξιοδοτικό, δηλαδή, άσχετο με την περίθαλψη - αυτό είναι το μόνο προαπαιτούμενο
Φυσικά, θα είναι Νέος Φορέας και το αν θα είναι ένας ή περισσότεροι πρέπει να αποφασιστεί με μόνο κριτήριο την αποτελεσματικότητα. Δεδομένου ότι, σε ένα κεφαλαιοποιητικό σύστημα δεν υπάρχουν αντικρουόμενα συμφέροντα, καμία ομάδα ασφαλιζόμενων δεν θα έχει λόγους να απαιτεί δικό τους Ταμείο.
Το Κράτος εγγυάται τα δικαιώματα όσων θα παραμείνουν (βλέπε πιο κάτω) στα υπάρχοντα Ταμεία, που μπορεί να συγχωνευτούν όπου κρίνεται αποτελεσματικότερο.
Αρχικά, μεταφέρονται, υποχρεωτικά, στο Νέο Φορέα όσοι ασφαλισμένοι θα δικαιούνται πλήρη σύνταξη μετά από την 31/12/2017 (?) και, προαιρετικά, όσοι θα δικαιούνται πλήρη σύνταξη μέχρι την 31/12/2017. Το προαιρετικό δικαίωμα μπορεί να ασκηθεί μέσα στα 3 (?) πρώτα χρόνια από τη δημιουργία του Νέου Φορέα. Φυσικά, όλοι οι νεοεισερχόμενοι στο σύστημα ασφαλίζονται, υποχρεωτικά, στο Νέο Φορέα
Το ΙΚΑ και τα λοιπά Ταμεία μεταφέρουν στο Νέο Φορέα τις κεφαλαιοποιημένες εισφορές για σύνταξη όσων τα συνταξιοληπτικά δικαιώματα θα μεταφερθούν σ’ αυτόν.
Ομάδα ειδικών, (μάλλον εξωτερικοί σύμβουλοι) με υπο-ομάδες για ειδικά θέματα, εντός 6(?) μηνών παρουσιάζει τελικές προτάσεις για έγκριση από την Κυβέρνηση και δημόσιο διάλογο.
_________________________________________________________________________________Σημείωση:
Σύμφωνα με έκθεση της Εθνικής Αναλογιστικής Αρχής, που στάλθηκε στον πρόεδρο της βουλής τον Αύγουστο του 2008, προβλέπεται ότι για τα 4 μεγαλύτερα συνταξιοδοτικά σχήματα της χώρας, ΙΚΑ, ΟΑΕΕ, ΟΓΑ και Δημόσιο το ετήσιο έλλειμμα , από 4,35% του ΑΕΠ (περί τα 15 δισεκατομμύρια δολάρια!) θα ανέλθει στο 13,84% το 2055 η δε σχέση ασφαλισμένων, που καταβάλουν εισφορές έναντι συνταξιούχων από 2,51 θα μειωθεί στο 0,99 το 2055 – ένας εργαζόμενος, ένας συνταξιούχος!
